«Թե զոհողությունների դիմաց ինչ ենք ստանում, արդեն պարզ է՝ ամբողջապես ոչինչ, մինուս զրո»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է քաղաքական գործիչ ԵՐՋԱՆԻԿ ԱԲԳԱՐՅԱՆԸ:

-Ադրբեջանական զինուժի խոցած հայկական ուղղաթիռի առնչությամբ միջազգային կառույցների, Մինսկի խմբի արձագանքը, ինչպես միշտ, հավասարության նշան դրեց «կողմերի»` Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև: Այս պարագայում արդյոք Հայաստանի պատասխանը չպե՞տք է կոշտ լիներ:
-Ինչպես տեսանք, հայկական ուղղաթիռի կործանման վերաբերյալ միջազգային շրջանակների համարյա բոլոր արձագանքները, ըստ էության, նույնաբնույթ գնահատականներ և հորդորներ էին պարունակում, որպիսիք բազմիցս կրկնվել են անցած ավելի քան քսան տարում: Փաստորեն, դրանով միջազգային այդ շրջանակները քաջալերում են կողմերին` շարունակել «իրար կծոտել, բայց չհոշոտել» գործելակերպը և ամեն գնով պահել-պահպանել «ոչ խաղաղություն, ոչ պատերազմ» իրադրությունը: Այդ տրամաբանությամբ սա նշանակում է, որ հայկական կողմի ձեռքերը ևս ազատ են պատասխան պատժիչ գործողություններ իրագործելու համար: Ես նախ կարծում եմ, որ այդ պատժիչ գործողությունը պարտադիր է (զոհված օդաչուների մասունքների վերադարձի հերոսական գործողությունը չեմ համարում պատժամիջոց, դա մեր պարտքն էր զոհվածների և նրանց հարազատների հանդեպ), բայց միաժամանակ այդ գործում ճիշտ չեմ համարում շտապողականությունը: Պատասխանը չպետք է դիտարկվի որպես վրիժառության ակտ կամ կատարվածին համարժեք մի գործողություն, այլ Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական շահերին առնչվող որևէ ոլորտին հասցված զգայուն, հնչեղ և դաժան հարված: Դժբախտաբար, մենք այլ կերպ գործելու տարբերակ չունենք, մեր հակառակորդի համար միմիայն այդ լեզուն է հասկանալի: Ես սա ասում եմ որպես հայ-ադրբեջանական պատերազմի բնույթին քաջածանոթ մարդ: Անտարակույս, այսպիսի գործողության հաջող իրականացումից հետո ադրբեջանցիները նորից ողբ ու կական կբարձրացնեն, բայց չեմ կարծում, որ դա կազդի միջազգային քաղաքական շրջանակների վարքագծի վրա: Քաղաքականությունը հանուն Թեմիսի հազվադեպ է Ռուբիկոնը անցնում:
Անտարակույս, վերջին ժամանակներս ղարաբաղյան հակամարտության գոտում զինադադարի կոպիտ խախտումների նկատմամբ միջազգային շրջանակների հանդուրժողականության սահմանի ընդլայնումը պայմանավորված է Հարավային Կովկասին անմիջականորեն հարող լայնածավալ այլ տարածաշրջաններում տարաբնույթ շահերի կոշտ բախումների հավանականության մեծացմամբ: Այդ տարածաշրջաններում հայտնվել են նոր ակտիվ գործոններ՝ ի դեմս Իրանի «բացման», Ռուսաստանի շահերի թելադրանքի ոլորտից ՈՒկրաինայի դուրս գալուն, իսլամական սշխարհի նորանոր խմորումների, Պաղեստինի և Քրդստանի անկախ պետականություն ստեղծելու նոր ճիգերի և այլն: Արտաքուստ հանդարտ թվացող հյուսիսային Կենտրոնական Ասիայում ևս առկա է «նոր» երևույթների առաջացում, որը պայմանավորված է ԽՍՀՄ-ի ժամանակ այդ տարածաշրջանի երկրների կամայականորեն ձևավորված սահմանների վերանայման ձգտումներով, ինչպես նաև Չինաստանի և Ռուսաստանի շահերի բախման գոտի դառնալու վտանգավոր հեռանկարով և այլն: Ակնհայտորեն նվազում է միայն իր և թյուրքալեզու պետությունների շահերով միջազգային գործունեություն վարել փորձող Թուրքիայի պոչից կախված և Ռուսաստանի հետ սիլի-բիլի անող Ադրբեջանի քաղաքական դերը Արևմուտքի համար: Համաշխարհային շուկայում նորանոր վառելիքային աղբյուրների և նյութերի (թերթաքարային նավթ ու գազ, բիովառելիքի տարատեսակներ, ջրածնային էներգետիկա) մուտքը շուտով ակնհայտորեն էլ ավելի է նվազեցնելու Ադրբեջանի քաղաքական արժեքը միջազգային շահերի ոլորտում: Այս իրողությունների հաստատմանը զուգընթաց, Ռուսաստանը պուտինյան վարչախմբի օրոք վերջնականապես ձեռք քաշեց համայնավարական-ինտերնացիոնալիստական գաղութատիրությունից և իր գաղութատիրությունը փորձում է ներկայումս ստեղծել ցարիզմի և նացիզմի գաղափարաբանական խառնուրդի մարմնավորման հենքի վրա, իհարկե՝ «նոր փաթեթավորմամբ»: Ահա այս ֆոնի վրա, ի տարբերություն անցած տարիների, ղարաբաղյան հակամարտությունը երկկողմ տեղական հակամարտությունից ներկայումս վերածվում է միջազգային հակադրության օբյեկտի, որի ուժային լուծման փորձն իսկ կարող է դոմինոյի էֆեկտի դեր ունենալ շրջակա տարածաշրջանների ապակայունացման գործում: Մյուս կողմից` Ադրբեջանի պատերազմ սկսելու հավակնությունն առաջիկայում գնալով թուլանալու է այդ երկրում և շրջապատում առաջացող նոր իրողությունների պատճառով: Չպետք է նաև բացառել Ադրբեջանում քաղաքացիական բախումների բռնկումը՝ երկրում աշխարհիկ կարգերի պաշտպանության հարցով: Հայաստանի շահերի տեսանկյունից այս իրողությունների առաջացմանը դրական կամ բացասական գնահատական տալը ներկայումս ժամանակավրեպ զբաղմունք կլինի, դա հավանաբար կպարզվի առաջիկա մեկ-երկու տարում:
-Սահմանային լարվածությանը զուգահեռ երկրում ևս խաղաղ չէ: Ոչիշխանությունը խոստացավ գնալ մինչև վերջ, սակայն կարճ ժամանակ անց տարաձայնություններ եղան, և ԲՀԿ-ն գրեթե բաց տեքստով ասաց` եթե ՀԱԿ-ն ուզում է, թող հանրահավաքներ անի: Դրանով կասկածի տակ դնելով ՀԱԿ-ի ներուժը: Այսքանից հետո, երբ անգամ ոչիշխանությունում միակարծություն չկա, ինչպե՞ս պիտի ժողովուրդը վստահություն ունենա այս միավորման հանդեպ:
-Տարիներ շարունակ մեր երկրում առկա տարաբնույթ հասարակական-քաղաքական վայրիվերումներից անկախ, այսօր ՀԱԿ-ը Հայաստանում մնում է միակ ուժը, որն իր քաղաքական գործունեության առանցքը դարձրել է ո՛չ թե իր կուսակցական, այլ երկրի և ժողովրդի շահերի պաշտպանությունը, որի անդամները և հարողները ոչ թե անձնական շահերով կամ ավանդական գաղափարախոսական տխմարամտությամբ են հավաքվել նրա դրոշի տակ, այլ գիտակցված և արժևորված նախընտրությամբ: Սա՝ ի դեպ: Ինչ վերաբերում է, այսպես կոչված, «ոչիշխանական» խորհրդարանական ուժերի համագործակցությանը, ապա մեծ խելք պետք չէ` հասկանալու, որ առավել մեծ ֆինանսական և այլ ռեսուրսներ ունեցողը վաղ, թե ուշ դա զգացնելու է և փորձելու է այդ համագործակցությունը ծառայեցնել իր շահերին ու նպատակներին: Միաժամանակ այդ ուժի զգուշավոր և «յուրօրինակ» ամբոխավարական քաղաքականությունը, որը կախվածության մեջ է դրված «ես կորցնելու բան չունեմ»-ի կարգի կասկածելի հավաստիացումների կրկնողություններից, այս օրերին դարձել է այն գլխավոր խոչընդոտը, որը ձախողում է երկրի արմատական շահերի թելադրանքի իրագործումը՝ Հայաստանում շտապ իշխանափոխություն կատարելը, այն, որի հաջող իրականացման համարյա բոլոր պայմանները ներկայումս առկա են: Բայց «պարզվում» է, որ դրան խանգարում է սովորաբար ընթացիկ գործ համարվող տեղական շտաբների թվի «պակասի» լրացումը: Թե այս, մեղմ ասած, քաղաքականորեն անմեղսունակ գործելակերպն ինչքանով կապ ունի դեռ թույլ երևակվող այն նախանշանների հետ, որոնք չեն բացառում իշխանափոխության խնդրի անցումը մի այլ՝ էլ ավելի վտանգավոր և ժողովրդի շահերին չհամապատասխանող հարթություն, դեռ այնքան էլ պարզ չէ: Ինչևէ, արձանագրենք, որ այդ քաղաքական ուժն այսօր կոպիտ քաղաքական սխալ է թույլ տալիս, եթե, իհարկե, դա միայն «սխալ» է: Անձամբ ես երբեք չեմ հավատացել Հայաստանում իշխող կլանային սարդոստայնից ինքնակամ դուրս գալու դրա անդամներից որևէ մեկի գործնական կարողությանը: Բազմաբնույթ քաղաքական վտանգավոր և հաճախ դավաճանական որոշումներ կայացնելու այս օրերին տրոյական ձիու քստմնելի դերը ստանձնողը պատմության առջև ծանր պատասխանատվություն է վերցնում իր վրա:
-Ոչ վաղ անցյալում Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ելույթներից մեկում Գագիկ Ծառուկյանին «բոմժի» կարգավիճակ կանխատեսեց, մեկ այլ անգամ էլ նրան դիմեց հայտնի մականունով: Բայց այսօր Տեր-Պետրոսյանը ցանկանում է իշխանությունից «սերված» Գագիկ Ծառուկյանի հետ նոր Հայաստան կառուցել: Ասել է` հիշյալ պիտակավորումներից հետո հիմա ազգի «փրկչի» կերպա՞ր է կերտում:
-Նախ, բոլոր լրագրողներին խնդրելով խնդրում եմ՝ ձեռք քաշեք «ազգի փրկիչ» բառակապակցությունից: Աշխարհը շատ առաջ է գնացել այն օրերից, երբ Սիոն բլրակի վրա կանգնած Մովսես մարգարեն Աստծուց ստացավ տասը պատվիրանները, թե գնա, սրանցով կառավարիր մարդկանց: Կամ նույնիսկ այն օրերից, երբ Մեծ Հարթության Չիբխաքարի Կարմիր ժայռին կանգնած հնդկացիների հզորազոր Աստվածը՝ Գիթչի-Մանիթոն, ավետեց ժողովրդին, թե ուղարկելու է նրանց «մի մարգարե, մի փրկարար ժողովրդի», որ նրանց «կրթի ու առաջնորդի»: Եվ ապա, պետք է վերջապես հասկանալ՝ քաղաքականությունն ու մարդկային հարաբերությունները տարբեր տրամաբանություններ ունեն: Քաղաքականությունը միայն շահն է, որը դրսի համար պահանջում է գեղեցիկ փաթեթավորում՝ ի դեմս «բարեկամության», «դաշնակցի» «օգնության», «ընդառաջման», «փոխշահավետության» և այլն: Մարդկային հարաբերություններում շահին զուգորդվում կամ հակադրվում են արդարությունն ու բարոյականությունը: Կներեք այս հիշեցման համար: Եվ չի կարելի հարթակի ամբիոն հրավիրելու ձեռքի հպումով մի սովորական հորդորի տեսարանը դարձնել քաղաքական շահարկումների նյութ՝ «ազգի փրկչի կերտման» և հեռու տանող այլ «եզրահանգումների» թեմայով:
-Այսուհանդերձ, Դուք գեղեցիկ շրջանցեցիք, թե ինչու առաջին նախագահը Գագիկ Ծառուկյանի հետ այսօր նույն հարթակում է կանգնած: Ինչևէ: Անկախ Հայաստանի ընդդիմադիր շարժումները երբեք չեն հաջողել: Ո՞րն է հիմնական պատճառը, ըստ Ձեզ:
-Նախ` ուզում եմ շեշտել, որ իշխանությանն ընդդիմադիր լինելու մասին այս կամ այն քաղաքական ուժի հայտարարությունը չափանիշ չէ այն բանի, թե այդ ուժը արդար ու ժողովրդաշահ նպատակներ է հետապնդում: Անկախ Հայաստանի պարագայում դրա ապացույցները, ի դեմս ՀՅԴ-ի, «Ազգային միաբանության», «Օրինաց երկրի» և այլնի, ցրված են անցած 25 տարվա պատմության էջերում: Պետք է արձանագրել այդ նույն պատմության համար, որ Հայաստանի անկախությունը հռչակած, պատերազմում փայլուն հաղթանակ տարած և տնտեսական բարեփոխումներում զգալի հաջողությունների հասած իշխանության դեմ 1996-ի սեպտեմբերյան խռովության «ընդդիմադիր» կազմակերպիչներն ու դրան ուղղություն տվողներն իրականում ո՛չ թե խռովության գլխին երևացող գործիքներն էին, այլ «տնտեսական փորձառու մասնագետի» անվան տակ պետական բյուրոկրատիայի և հասարակական կազմակերպությունների մեջ մնացած կամ լցված նախկին կուսնոմենկլատուրայի օձի պես կաշվեփոխված բազմաքանակ կոմռևանշիստները, ԿԳԲ-ական ղարաբաղյան կլանի ներկայացուցիչները, ՀՅԴ-ի վերնախավի չձերբակալված մասը և այլ ռուսամետ հակաանկախական ուժեր: Արդյո՞ք կարելի է այս հիմքի վրա պնդել, թե դա ժողովրդի շահերի համար պայքարող «ընդդիմություն» էր և ոչ թե նախկին կոմնոմենկլատուրայի ռևանշի փորձ: Կամ պնդել, որ այդ «ընդդիմության» կատարածն իրականում հակապետական խռովություն չէր: Ես այդ կարծիքին չեմ: Ընդամենը 16 ամիս անց իրագործված պետական հեղաշրջումը դրա օրգանական շարունակությունն էր: Իսկ ահա 1998-ից սկսած Հայաստանի իշխանության հարցն այլևս Հայաստանում չի լուծվում: Ռուսի համար ներկա իշխանությունը գտածո է Հայաստանում իր ազդեցությունը սփռելու առումով, քանի որ այդ իշխանության համարյա բոլոր հայտնի դեմքերը խոցելի են իրենց անցյալով ու ներկայով և ունեն «տանիքի» մշտական կարիք: Այս պարագայում ազատ, արդար և թափանցիկ ընտրությունները Հայաստանում քաղաքական ռոմանտիկայի բնույթ են ստանում և նույնիսկ ռուսամետ քաղաքական ուժերի մրցակցության մեջ ժողովրդի համակրանքն ունեցող ուժն ի վիճակի չի լինում առարկայավորել իր փաստական հաղթանակը: Դրա օրինակը այն բոլոր համապետական կեղծված ընտրություններն են, որոնք եղել են 1998-ի նախագահական ընտրությունից սկսած: Ահա այն հիմնական պատճառը, որն անհաջողության է մատնում նույնիսկ իրական ընդդիմությանը: Այս իրադրության մեջ ժողովրդին այլ միջոց չի մնում իշխանությունից արագ ազատվելու համար, եթե ոչ ուժային անհնազանդությունը: Այս պարագայում «երկրի անվտանգության մասին մտածելու» իշխանական քարոզչամեքենայի կեղծ հորդորները լումայի արժեք չունեն, քանի որ երկրի և ժողովրդի համար տարբերություն չկա, թե ո՛վ է իրենց Անկախության և Ազատության կործանողն ու սպանողը՝ ներքի՞ն, թե՞ արտաքին թշնամին: Ես դույզն-ինչ կասկած չունեմ, որ արագ ու գրագետ իշխանափոխության իրականացումը կբացառի արտաքին ռազմական միջամտության որևէ լուրջ փորձ: Նույնիսկ՝ Ռուսաստանի, որի ձեռքերն օրեցօր կապկպվում են:
-Օրերս Սահմանադրական դատարանը հաստատեց, որ ԵԱՏՄ-ում Հայաստանի լինելը իսկապես «անշրջելի փաստ» է: Այս հարցում ՀԱԿ-ի և իշխանության տեսակետները համընկնում են: Ընդդիմության բոլո՞ր ներկայացուցիչների համար է սա համոզմունք, թե՞ ՀԱԿ-ի ղեկավարությունը դրանով ցանկանում է Ռուսաստանի բարեհաճությանն արժանանալ:
-Ո՛չ մեկը, ո՛չ մյուսը: Իմ կարծիքով` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ասածը վերաբերում է գործընթացին և ո՛չ թե ԵԱՏՄ-ում լինել-չլինելու նպատակահարմարությանը: Կարծում եմ, որ տվյալ դեպքում ՀԱԿ-ի և իշխանության այդ տեսակետները ելակետային առումով նույնական չեն: Իսկ ընդդիմության բոլոր կամ առանձին ներկայացուցիչների անունից խոսելն իմ «լիազորությունների» սահմանից դուրս է, իրենց պետք է հարցնել: Ինչ վերաբերում է Ձեր ասած «Ռուսաստանի բարեհաճությանն արժանանալու» ՀԱԿ-ի ղեկավարության «ցանկությանը», ապա չեմ տեսել, որ ՀԱԿ-ը երբևէ հակվածություն է ցուցադրել «արժանանալու» որևէ օտար երկրի «բարեհաճությանը»: Դա քաղաքական առումով անլուրջ և խոցելի վարքագիծ է և սազական միայն ղարաբաղյան կլանի գործիչներին:
-Այսօր հաճախ է խոսվում այն մասին, թե ԵԱՏՄ-ին միանալով թանկացումների ալիք կլինի: Որպես ՀՀ մաքսային վարչության նախկին ղեկավար, Ձեր դիտարկմամբ, դա որքա՞ն կազդի մեր տնտեսության վրա:
-Հայաստանի մուտքը ԵԱՏՄ նման է գայլի որջում մոլորված ոչխարի հայտնվելուն: Բացի այդ, դա համաշխարհային նշանակալից իրադարձություն է. երբևէ մարդկության պատմության մեջ չտեսնված ու չլսված երևույթ, երբ մաքսային ընդհանուր սահման չունեցող երկիրն ընդգրկվում է օտար երկրով միջնորդավորված ինչ-որ Մաքսային միության մեջ: Եվ այն էլ միջազգային ինչպիսի՛ «բարենպաստ» իրադրության պայմաններում. Ռուսաստանը հակադրվել է միջազգային հանրությանը և նրան հռչակել իր թշնամին, համաշխարհային լարվածությունը հասցրել է կրիտիկական աստիճանի, ինչի պատճառով հայտնվել է միջազգային տարաբնույթ պատժամիջոցների աքցանում և մեկուսացման մեջ: Ահա այս իրադրության մեջ էր, որ «խորաթափանց» Սերժը որոշեց Հայաստանի ապահովությունը վստահել մեկին, որն այսօր քացու տակ ընկած նռռում է և ինքն է կարոտ ուրիշի օգնության:
Ինչ վերաբերում է սպասումներին, ապա Սերժի իշխանությունը բոլոր պայմանները ստեղծել է, որ առաջիկա տարում թանկացումների ալիքներն իրար հաջորդեն: Նշենք դրանցից ընդամենը մի քանիսը՝ հետընթաց սեփական ավելի զարգացած մաքսային համակարգից, օրենսդրական և նորմատիվային քաոս, պատժամիջոցների թվի ընդլայնում, քվոտաների և լիցենզիաների անհիմն ընդլայնումներ, դրանց տրամադրման բարդացումներ, անդամ երկրներից ոմանց խոշոր բիզնեսի համար անհասկանալի արտոնությունների տրամադրում, բյուրոկրատական քաշքշուկների դաշտի կտրուկ ընդլայնում, կոռուպցիոն ռիսկերի մեծացում, փորձված արևմտյան և այլ բիզնես-գործընկերների հետ համագործակցության պայմանների կտրուկ վատթարացումներ, կամավորապես սեփական ուսերին ուրիշի համար նախատեսված միջազգային պատժամիջոցների վերցնելը և այլն, և այլն: Բայց սա հարցի մի կողմն է, իսկ ի՞նչ անել մաքսային արտասահմանային, այն էլ միջազգայնորեն հակադրվող բլոկում և նրա մաքսային գոտում հայտնված Վրաստանի տարածքը հաղթահարելու համար: Այս հարցը, կապված լինելով քաղաքական ազդեցության լծակի հետ, կապված է նաև զգայուն և անկայուն բավականին լուրջ ծախսերի հետ՝ տարանցիկ բեռնաուղևորափոխադրության համար, ճանապարհաշինության համար, բնապահպանության համար, բեռների անվտանգության համար և այլն: Սա թողնված է միայն մեր ուսերին, նույնիսկ ռուսական բազայի բեռների տեղափոխման ծախսերը: Իսկ թե նշված զոհողությունների դիմաց ինչ ենք ստանում, արդեն պարզ է՝ ամբողջապես ոչինչ, մինուս զրո:

Զրույցը` Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ